Aby skupić się na najciekawszych aspektach numizmatyki, należy od razu odpowiedzieć na pytanie zawarte w tytule. Otóż jest to jedna z gałęzi nauk historycznych, zajmująca się badaniem monet oraz pozostałych środków pieniężnych. Tej nazwy używa się potocznie także w odniesieniu do hobby, jakim jest kolekcjonowanie i katalogowanie monet.
Nie ma pewności co do etymologii nazwy. Zazwyczaj uznaje się, że numizmatyka nawiązuje do łacińskiego nummus, oznaczającego monetę. W innych kręgach brane jest pod uwagę pochodzenie słowa od greckiego nomisma. Obie wersje wydają się równie prawdopodobne według językoznawców.
Numizmatyka rozumiana jako kolekcjonowanie monet znana jest ludzkości od wielu wieków. Jednym z bardziej znanych kolekcjonerów był swego czasu Maciej z Miechowa, żyjący na przełomie XV i XVI wieku wielokrotny rektor Akademii Krakowskiej. Jego zbiory obejmowały przede wszystkim starożytne monety, które zdobył podczas pobytu we Włoszech. To stamtąd przywiózł ze sobą bezcenne rzymskie krążki, ale równie mocno interesował się rodzimymi monetami. Można powiedzieć, że Miechowita był uosobieniem stereotypowego kolekcjonera monet, skupionym na odnajdywaniu historycznych znalezisk.
Numizmatyka ma jednak szersze znaczenie i warto przypomnieć sobie, jakie są jej główne założenia.
Typy monet i ich pochodzenie
Monety pierwotnie powstawały wyłącznie po to, aby spełniać jedną funkcję: ekonomiczną. Były ekwiwalentem wartościowych kruszców, za które można było nabyć produkty lub usługi. Szybko zaczęły zastępować wymianę barterową. Z czasem zaczęły powstawać monety, które niekoniecznie musiały znaleźć się w obiegu.
Tak więc dziś wyróżniamy dwie funkcje monet: obiegową oraz okolicznościową. Ta pierwsza służy głównie do dokonywania zakupów. Druga z kolei ma wartość kolekcjonerską. Na celowniku zbieraczy specjalnych monet znajdują się przede wszystkim te okolicznościowe.
Są one bite na upamiętnienie ważnych wydarzeń lub po prostu dla celów kolekcjonerskich. Ich wartość jest zazwyczaj równa nominałowi. Oznacza to, że można nierzadko spotkać je także w obiegu rynkowym. Takie monety są przyjmowane przez wszystkich handlarzy. Innym rodzajem specjalnych monet są te, których jedynym przeznaczeniem jest kolekcjonerstwo. Od monet okolicznościowych różnią się np. zawartością kruszców, dekoracjami, unikatowym wzornictwem czy chociażby nadrukiem hologramowym. Charakterystyczną cechą monet kolekcjonerskich jest znacznie wyższa wartość, niezależna od nominału (jeśli został określony). Na cenę mogą wpłynąć takie kwestie jak liczba wybitych monet lub wykorzystany do stworzenia kruszec.
Ważnym kryterium przy katalogowaniu monet jest także ich pochodzenie. Większość numizmatyków grupuje je właśnie pod kątem kraju lub regionu, w którym powstawały. Dodatkowo istotny jest czas emisji. Dla przykładu katalog numizmatyka może zawierać monety pochodzące wyłącznie ze średniowiecznych księstw niemieckich, polskie banknoty okresu PRL, monety przedstawiające na rewersie historyczne postaci Europy, monety o nietypowych nominałach itd. Możliwości jest bez liku, a jedyną granicą pozostaje wyobraźnia numizmatyków.
Nie tylko historia
Kolekcjonerstwo monet w masowej wyobraźni to domena historyków. Nie jest to do końca prawdą. Choć istotnie dużym powodzeniem cieszą się najstarsze i najmniej licznie wybite monety (lub takie, które po prostu zaginęły w mrokach dziejów), dużą grupę numizmatyków stanowią ci, którzy skupiają się na nowożytnym pieniądzu.
Na świecie istnieją setki krajów w większości bijących własne monety i banknoty. Zdobycie drobnych nominałów jest kwestią wytrwałości i zdobycia odpowiednich kontaktów. Numizmatycy w ten sposób poszerzają swoją wiedzę o współczesnych walutach.
Ponieważ nie tylko monety są w kręgu zainteresowania, powstały kolejne poboczne formy numizmatyki. Notafilia zajmuje się wyłącznie banknotami. W tym przypadku również można liczyć na okolicznościowe czy kolekcjonerskie banknoty. Z kolei skrypofilistyka jest znacznie świeższym, bo znanym od 1975 roku, sposobem zbierania akcji, obligacji oraz papierów wartościowych. Z biegiem czasu można spodziewać się powstawania kolejnych form numizmatyki, dostosowanych do współczesnych wersji pieniądza.
Numizmatyka jako kolekcjonerstwo sztuki
Ostatnim aspektem kolekcjonerstwa monet jest traktowanie jej jak dziedziny sztuki. Przygotowywane w warsztatach wzory są odzwierciedleniem wizji artystycznej twórców. Każda moneta, niezależnie od epoki powstawania, oddaje ducha epoki. Można to porównać np. do architektury czy rzeźbiarstwa. Co innego znajdzie się na monetach barokowych, a co innego – na współczesnych.
Niemal w całkowite zapomnienie popadło zastosowanie bilonu jako biżuterii. Niegdyś w niektórych monetach tworzono małe przebicia, które miały ułatwić przechowywanie monet – na sznurkach. I z tego powodu właśnie bywały noszone na szyi, jako element stroju. Największym powodzeniem cieszyły się monety okolicznościowe (nie przeznaczone do obiegu) wykonane z niezwykłą precyzją, estetyczne i tworzone przez sławnych artystów.
